گزارمان

آیا رمان کلاسیک 800 صفحه‌ای هست که ارزش مطالعه و تأمل داشته باشد، اما روسی نباشد؟ بله؛ این. ماجرای رمان در محیط محدود ثروتمندان اروپای غربی می‌گذرد. محور داستان یک زن جوان آمریکایی است که در گیرودار ماجراها تصویرش عوض می‌شود. از خلال همین تصویر، تصویر عام زندگی گروه یادشده را می‌بینیم. با تصور ثروتمندان از خودشان، از دیگران و از تصورشان از تصور دیگران در حق خودشان آشنا می‌شویم؛ نیز رفتارها و تصمیم‌هایی را می‌بینیم که ناشی از این تصورات پیچیده است. شاید از همه مهم‌تر این است که می‌بینیم این جماعت چگونه دیگران را مصرف می‌کنند و چگونه توسط دیگران مصرف می‌شوند؛ تباه می‌کنند و تباه می‌شوند. علت این امر ساده‌لوحی ثروتمندان فرهیخته، واقعیت‌های نابهنجار زیر نقاب‌های متعارف، ذهنیت و رفتار اسنوب‌ها و پول است. هنری جیمز نشان می‌دهد که پول نه‌فقط راهی میان‌بر برای رسیدن به آرزوها نیست، بلکه چگونه مانع تحقق آرمان‌ها و خواسته‌ها می‌شود. به طور کلی معضلات خاص زندگی جمعی ثروتمندان اروپایی مطرح می‌شوند. همچنین، مسائل عام زندگی در آن شکل و شمایلی بررسی می‌شوند که متناسب با حلقۀ ثروتمندان شکل می‌گیرند.

بهترین و دقیق‌ترین کتاب دربارۀ اندیشه‌های هانا آرنت به زبان فارسی تا این لحظه. برخلاف بیشتر این نوع آثار، لی برَدشا همۀ وجوه فلسفۀ آرنت را بررسی می‌کند، وارد جزئیات نظریه‌هایش می‌شود، پیامدهایشان را نشان می‌دهد، و در هیچ مبحثی از نقد غافل نمی‌ماند. او همه‌جا نکات مهم و مخفی آرنت را به‌خوبی می‌قاپد. برای نمونه، تلاش آرنت برای رفع تنش و جدایی میان سیاست و پی‌جویی حقیقت را واکاوی می‌کند. سیر کتاب از «وضع بشر» آغاز می‌شود و به «حیات ذهن» می‌رسد. نویسنده سیر تفکر بیست‌ساله میان آن دو اثر را پیوسته – اگرچه با چند شکستگی – می‌داند؛ لذا مفصل‌ها و نقاط عطف آن را روشن می‌کند. او به‌زیبایی نشان می‌دهد که آرنت چگونه از حوزۀ عمومی در «وضع بشر» نهایتاً به دژ درونی «حیات ذهن» در پایان تفکرش عقب‌نشینی می‌کند. به عبارت دیگر، از عمل جمعی-انضمامی به تفکر فردی-فلسفی و از کنش‌گری سیاسی به دوستی. بله؛ دقیقاً «دوستی».

چرا هزار یا حتی صدتا؟ ده کتاب خیلی خوب هم برای زندگی کافی‌ست. برای انسان معاصر، یکی از آن ده‌تا همین شاهکار است. این کتاب کارنامۀ اعمال بشریت قرن بیستم است که اینک در اختیار همۀ انسان‌هاست تا آن را ببینند و جنس خود را خوب بشناسند. نوشتن آن ده سال طول کشیده و خواندنش هم باید با تأمل فراوان باشد. ترکیبی از تاریخ و فلسفه است. پس از خواندنش آدم آرزو می‌کند ای کاش از این به بعد هرگز چنین کتاب‌هایی نوشته نشود. علت نوشته شدن چنین کتاب‌هایی نخواندن چنین کتاب‌هایی است.

اگر کتاب‌های خوانده و نخوانده برایت تکراری شده است؛ اگر داستانی صددرصد متفاوت می‌خواهی؛ اگر اساساً به دنبال جهانی دیگر هستی، بفرما این شاهکار را تحویل بگیر! احتمالاً کوتاه‌ترین رمانی است که تاکنون خوانده‌ای، اما در عین حال، دشوارترین و پیچیده‌ترین رمان خواهد بود. مطالعۀ این کتاب تجربه است؛ تجربه‌ای منحصربه‌فرد که اثرش از ذهن و زبانت زدوده نخواهد شد. آخر این رمان فقط یک پاراگراف است.