مجله تخصصی کتاب و کتاب‌خوانی

مجموعه‌ای است از چهار مصاحبۀ بلعیدنی که در سال‌های پایانی زندگی آرنت انجام شده‌اند. وی در آن دوره تقریباً همۀ کتاب‌های اصلی‌اش را نوشته بود و لذا در اوج صداقت و پختگی صحبت می‌کند. آخرین مصاحبۀ کتاب آخرین مصاحبۀ او هم هست که اندکی قبل از مرگش صورت گرفته است. در این مصاحبه‌ها، به طور کلی هم زندگی شخصی آرنت موضوع گفتگوهاست و هم بینش او نسبت به زندگی و مسائل بشری؛ یعنی زندگی، تحصیلات و آثارش، به‌اضافۀ سیاست، انقلاب، جنگ، اروپا، نازیسم، محاکمۀ آیشمن، مسئلۀ یهودیان، آمریکا و مسائل داخلی آن و... . این کتاب کوچک علاوه بر این‌که به‌خودی خود نکاتی عمیق و آموزنده دارد، تکمله‌ای بر کتاب‌های آرنت هم هست؛ زیرا هم برخی از ابهامات را روشن می‌کند و هم به بعضی از انتقادها پاسخ می‌دهد.

نویسنده، با دانش و علاقه و استعدادش، در عرصه‌ای فعالیت می‌کرد که به طور طبیعی باید نویسندۀ بزرگی می‌شد، ولی ظاهراً نشد. چرا؟ این کتابِ جالب پاسخی تفصیلی و چندبعدی به این پرسش جانسوز است. با کندوکاوی در زندگی خود و تئوری‌ها و تجربه‌های دیگران، معلوم می‌شود که نویسندگی یک فعالیت کاملاً فردی نیست، بلکه خانواده، زندگی شخصی، تعلیم و تربیت، محیط، جامعه، سیاست، دوستان، همکاران، و حتی شانس و اتفاق هم در آن مدخلیت دارند. این اثر پخته و پرورده گفتگوها، تأملات و پژوهش‌های نویسنده‌اش است برای رسیدن به خودآگاهی و خرسندی، اما خواننده می‌تواند چیزهای بسیاری از آن بیاموزد، از جمله این‌که عوامل و موانع نویسندگی را ببیند؛ عوامل و موانعی که بیرون از حوزۀ نویسندگی هستند، اما آن را احاطه کرده‌اند.

کسی که رمان عظیم «بینوایان» را بخواند، نباید کتاب کوچک «وسوسۀ ناممکن» را ناخوانده بگذارد. اگر این را بخواند، خواهد دید که «بینوایان» را خوب نخوانده و بسیاری چیزها را سرسری رد کرده است. اگر هم کسی «بینوایان» را نخوانده باشد، باز هم از خواندن «وسوسۀ ناممکن» بسیار محظوظ خواهد شد؛ اولاً انگیزه‌ای قوی برای خواندن «بینوایان» پیدا می‌کند و ثانیاً نقشه‌ای راهنما برای حرکت آگاهانه در آن جهان پهناور در دست خواهد داشت. همۀ این‌ها به کنار، از همه مهم‌تر این است که فهمش از (1) ماهیت و کلیت ادبیات و (2) ظرایف و دقایق آن برای همیشه عوض خواهد شد.

جذاب‌ترین کتابی است که در حوزۀ جنگ هشت‌سالۀ ایران و عراق دیده‌ام. تمام مباحث کتاب مصور و مستند است؛ مجموعه‌ای عظیم از 1000 عکس جذاب و 200 نقشۀ جالب از تمام عملیات جنگ. این اثرِ جامع روایتی کلی، از بالا و بیرون، و در عین حال منسجم از تحولات جنگ ارائه کرده که به تفکیک هر سال گزارش شده است. کل فضای عرصۀ نظامی، از خط مقدم تا پشت جبهه و تصمیم‌گیری‌ها، را شرح می‌دهد. هم به کلیات جنگ پرداخته و هم به جزئیات؛ از رهبری جنگ تا ریزه‌کاری‌های سربازان. نقشه‌های رنگی از همۀ عملیات‌ها درک بهتر تمام ماجراها را آسان کرده‌اند. آمارهای گوناگونِ امور مختلف جنگ در قالب ده‌ها جدول و نمودار ریخته شده‌اند. در کل با اثری مواجهیم که وثاقت و اعتبار یک مستند و جذابیت فیلم‌ها و آثار هنری را یک‌جا در خود دارد.