گزارمان

ایدۀ شایگان این است که بحران هویت حل نمی‌شود، زیرا برای آن به دنبال جواب اشتباه می‌گردند. اشتباه راه‌حل‌ها این است که هویت باید چیزی واحد و ثابت باشد. اما اگر کسی هویت خود را با امور ثابت، جهان‌بینی محدود، و روایت‌های خاص گره بزند، بعید است در این جهان جا بیفتد و به رضایت خاطر برسد. اساساً چنین چیزی در جهان متکثر و سیال امروزی ممکن نیست. در مقابل، داشتن هویت سیار و چهل‌تکه مطلوب است و باید از آن استقبال کرد، زیرا چنین هویتی انسان مدرن را غنی‌تر و شکوفاتر می‌سازد. اگر کسی با تکثر و سیالیت کنار بیاید، کار و زندگی‌اش هم بهتر می‌شود.

کسانی که در جست‌وجوی زمان ازدست‌رفته را خوانده‌اند، کسانی که دارند آن را می‌خوانند، کسانی که آن را خواهند خواند، و – هرچند عجیب – حتی کسانی که قصد ندارند آن را بخوانند، این کتاب کوچک را دوست خواهند داشت، از آن محظوظ خواهند شد، و در آن نکته‌هایی جالب و آموزنده خواهند یافت.
یک نویسندۀ سرخوش و شوخ‌طبع به سراغ یکی از ناخوش‌ترین و جدی‌ترین نویسندگان رفته و مهم‌ترین و مفصل‌ترین رمانش را خوانده و تصریح می‌کند از آن خیلی بدش آمده (الحاد در ادبیات)! ماجرا و دلایل تأمل‌برانگیز بیزاری‌اش را هم می‌گوید. ماتیاس چوکه قلمِ طنازِ معرکه‌ای دارد. ترجمۀ کتاب هم حرف ندارد.

غالباً اسلام و سرمایه‌داری را متضاد هم می‌دانند، اما بندیکت کُهلر، با پژوهشی گسترده و گزارشی جذاب، نشان می‌دهد که اسلام سرچشمۀ سرمایه‌داری مدرن است. چراکه پیامبر اسلام تجربۀ تجاری داشت، پایبندی به قراردادهای اقتصادی در اسلام واجب دینی است، مکه و همۀ شهرهای مهم جهان اسلام مرکز تجاری بودند. نیز، مسلمانان در زمینۀ فقه معاملات، مدیریت تجاری، ریاضیات کاربردی و اصلاحات پولی، دستاوردهای درخشان داشتند. رشد خیره‌کنندۀ اسلام در پنج قرن اول رابطۀ علّی مستقیم با اقتصاد موفق آن داشت. با گسترش اسلام، اقتصادش به اروپا و ایتالیا رسید. به‌ویژه ونیز و جنوا، آن را اخذ کردند و به سراسر غرب سرایت کرد.

علی‌رغم اختصار، پژوهش فلسفی دقیق و کم‌نظیری در حوزۀ الهیات برای پاسخ به این مسئله: آیا خداوند از مخلوقاتش متأثر می‌شود یا خیر؟ بررسی جامع نویسنده با پرداختن به سرشت عواطف آغاز می‌شود. سپس، ادلۀ مدافعان خدای تأثیرپذیر و خدای تأثیرناپذیر جداگانه بررسی می‌شوند. سه عاطفه بیش از سایر عواطف محل بحث‌اند: عشق خدا، خشم او و همدلی‌اش. به نظر می‌رسد که امروزه کمیت هواداران نظریۀ تأثیرپذیری خدا بیشتر و ظاهراً کفۀ دلایل این نظریه سنگین‌تر است، اما کتاب بدون نتیجۀ قطعی به پایان می‌رسد. این چالش فلسفی پیچیده و جذاب در اندیشۀ خوانندۀ علاقمند ادامه می‌یابد.

پژوهشی مستند و تحلیلی با سویه‌های تاریخی، جامعه‌شناختی و فرهنگی در یک موضوع به‌ظاهر جزئی اما بسیار حساس و دامنه‌دار. نویسنده چندوچون تغییر پوشاک مردانه و زنانۀ ایرانیان را از شکل سنتی به صورت مدرن، در یک بازۀ تقریباً صدساله، واکاوی می‌کند. او هم به سراغ علل و عوامل و موانع تغییرات می‌رود و هم پیامدهای مثبت و منفی‌شان را نشان می‌دهد؛ در هر دو بُعد، هم از منظر کلان به مسئله می‌نگرد و هم از منظر خُرد و فردی؛ هم به سیاست‌گذاری‌های حکومت استناد می‌کند و هم از خاطرات روزانۀ افراد شاهد می‌آورد. و در نهایت، کتابی شیرین و البته عبرت‌آموز است.

شاهکار فلسفی و ماندگار جان رالز، نظریه‌ای در باب عدالت، هم خیلی دقیق است، هم بسیار مفصل و هم تا حدودی پیچیده. لذا فقط متخصصان دانشگاهی از پس این اثر دشوار برمی‌آیند. خلاصه‌های عمومی در دیگر کتاب‌ها یا ناقص‌اند یا دقیق نیستند. ولی این کتاب کوچک و کم‌نظیر هم دقیق است و هم جامع. نویسنده سه کار کلی و اساسی را انجام داده است: اول، بازگویی مقدماتِ تاریخی و نظریِ لازم برای فهم نظریۀ «عدالت به‌مثابۀ انصاف»؛ دوم، ترسیم دقیق هستۀ اصلی نظریۀ رالز؛ در نهایت، توضیح اشکالات منتقدان و پاسخ‌های رالز، و تشریح لیبرالیسم سیاسی او در برابر لیبرالیسم جامع.

برخلاف رنگش، اصلاً یک کتاب زرد نیست. برعکس، یک اثر فلسفی، تحقیقی و انتقادی است که در موضوع خود کمتر مشابهی دارد. نویسنده هم سال‌ها تجربۀ دست‌اول از یک بیماری نادر کشنده دارد و هم اهل فلسفه است. او با بهره‌گیری از انواع داده‌ها ونظریات، ماهیت بیماری را می‌کاود و اثر آن را بر بدن بیمار، بینش او و وضعیت اجتماعی‌اش موشکافانه بررسی می‌کند. مواجهۀ با مرگ را هم نادیده نمی‌گیرد و نشان می‌دهد که چگونه حتی بیمار روبه‌مرگ می‌تواند زندگی خوب و معناداری داشته باشد. برای تمام مباحث هم از فلسفه‌های باستان استفاده می‌کند و هم از فلسفه‌های معاصر، به‌ویژه پدیدارشناسی.

یک اثر مبسوط و مرجع برای علاقمندان به فرهنگِ شرقِ دور. مجموعه‌مقالاتی بسیار باارزش در باب ابعاد مختلف فکر، فلسفه و فرهنگ بومی ژاپن. پانزده مقالۀ این کتاب هر کدام به قلم یک صاحب‌نظر طراز اول در آن زمینه نوشته شده است. به‌جز ویراستار، همۀ نویسندگان اهل ژاپن هستند. لذا ظرایف و وجوه تمایز خاص فرهنگ ژاپن به‌خوبی برجسته شده‌اند. موضوعات مقاله‌ها از این قرارند: ادیان ژاپنی (شینتو، بودیسم و ذن)، فلسفۀ ژاپن، سنت و مدرنیتۀ ژاپنی، فرد، جامعه، سیاست، اقتصاد، اخلاق، حقوق، و برخی ریزموضوعات دیگر مثل عقلانیت خاص فرهنگ ژاپنی. این کتاب هم به‌خودی‌خود آموزنده است و هم مشابهت‌های گوناگونی با فرهنگ ما دارد.

ریچارد رورتیِ آمریکایی علاوه بر شهرت و محبوبیت جهانی، اندیشه‌هایی چالشی و مناقشه‌برانگیز در همه جای دنیا به‌راه انداخت، از جمله در ایران. آثار متعدد، مفصل، پیچیده، پرحاشیه و ضدنظام‌مند او فهمیدن فلسفه‌اش را دشوار ساخته است. ولی ریچارد رومانا در این کتابِ کوچک کاری کرده کارستان. او با تسلطی عالی بر جزئیات و کلیات کتاب‌های رورتی نقاط کانونی و خطوط اصلی فلسفه‌اش را به‌خوبی مشخص و ترسیم کرده است، که عبارتند از: ماهیت فلسفه، ذهن، اخلاق، جامعه و سیاست. این اثر هم به‌عنوان درآمدی بر آثار و اندیشه‌های رورتی بسیار خوب است و هم برای آشنایی عمومی با او.

اثری پخته و پیراسته، و حاصل یک عمر دانش و پژوهش و تجربه. نوعی فلسفۀ زندگی و برنامۀ سلوک معنوی متناسب با جهان مدرن معاصر. نویسندۀ دانشمند از مشترکات ادیان توحیدی و مکاتب شرقی بهره برده تا اصولی کلی و قواعدی عملی فراهم آورد برای دست‌یافتن به نوعی زندگی مهرورزانه. او همۀ آن اصول و قواعد را در چارچوبی منظم و منطقی جای داده که شامل دوازده مرحله است. این اثر هم از عمق نظری برخوردار است و هم جنبۀ کاربردی قوی و مؤثری دارد. علاوه بر دیدگاه کلی، کتاب مملوّ از نکته‌سنجی‌های اخلاقی و معنوی ناب و دقیق است که ارزش مستقل دارند.