ماه : تیر 1400

«هیچ دوستی به‌جز کوهستان» تا این لحظه به چاپ چهاردهم رسیده است. من هم – اعتراف می‌کنم – حسابی جوزده شدم و کتاب را خریدم به این امید که یک شاهکار ادبی را بخوانم. خریدم و خواندم و خوشم نیامد. به نظرم اصلاً کتاب خوبی نیست. جدا از نظر شخصی‌ام، این کتاب بسیار بسیار کمتر از چیزی است که تبلیغ می‌کنند. قصدم از نوشتن این یادداشت این است که افراد کمتری فریب شهرت این اثر ضعیف را بخورند. کتاب‌خوان‌های حرفه‌ای هم که اصلاً نباید نزدیک این‌گونه آثار میان‌مایه شوند.

برای این‌که آن همه هزینه را جبران کنم، تصمیم گرفتم بالاترین اهمیت و ارزش را برای آن قائل شوم. اصولاً وقتی کتابی را به قیمتی گزاف می‌خرم، برای این‌که معادل آن همه پول را به چنگ آورم، احساس می‌کنم همۀ مطالب آن باید درست باشد و به همین علت همۀ آن‌ها را درست فرض می‌کنم و با آغوش باز در درونم می‌پذیرم. وانگهی، هیجان اولیه پس از خرید یک کتاب جدید هم باعث شد آستین‌ها را بالا بزنم و از همان جملۀ اول شروع کنم به باور کردن: «اگر انسان می‌توانست رویدادهای جالب دوران باستان را با چشم خود ببیند، آیا تاریخ جهان را مطالعه می‌کرد؟»

چرا باید اخلاق را، بلااستثناء، الزام‌آورترین امر در زندگی بدانیم؟ مطمئناً روابط ما با دیگران برای‌مان بس مهم است؛ و بنابراین الزامات اخلاقی برآمده از آن‌ها بی‌تردید جدی است. با این‌حال، معلوم نیست چرا باید بپذیریم هرگز هیچ‌چیز در هیچ‌شرایطی نمی‌تواند برای ما اهمیتی بیشتر از این روابط داشته باشد، و چرا باید بپذیریم که ملاحظات اخلاقی را باید همواره مهم‌تر از هر نوع ملاحظۀ دیگری دانست.

● متن کامل این بریدۀ کتاب را با کلیک روی تصویر بخوانید.

پژوهشی ممتاز، دقیق، همه‌جانبه و منحصربه‌فرد دربارۀ یکی از شخصیت‌های سیاسی مهم معاصر. اکثریت قریب به اتفاق پژوهش‌ها شیخ خزعل (۱۲۴۲-۱۳۱۵ ه.ش) را یا کاملاً نادیده می‌گیرند یا تصویری کاملاً تیره از او به نمایش می‌گذارند. این درحالی‌ست که این نابغۀ خاکستری، در کوران رخدادهای حیاتی اوائل قرن بیستم، با عملکردی خیره‌کننده توانست ستایش بیگانگان و قدرت‌های جهانی را هم برانگیزد. هوشمندی سیاسی‌اش باعث شد که نه دیپلماسی و نه هیچ حربه‌ای نتواند در او کارگر افتد. عاقبت، رضاشاه با ترکیبی از زور و توطئهٔ حداکثری توانست او را از قدرت به زیر بکشد. این کتاب ماجراهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و نظامی شیخ خزعل را از زمان برآمدن تا سقوط و، در نهایت، مرگ، به تفصیل و با جزئیات، گزارش، تحلیل و نقد می‌کند، و درس‌هایی برای امروز ما در بردارد.

فضای شبکه‌های اجتماعی منهدم‌کنندۀ آگاهیِ مطلوبِ سوژۀ دکارتی است. اساساً شبکه‌های اجتماعی اجازه نمی‌دهند که یک نظام معرفتی در آن‌ها ارائه شود یا حتی مجموعه‌ای از دانش در آن‌جا شکل بگیرد. آن‌چه می‌تواند ظهور کند فقط خرده‌اطلاعات و داده‌های پراکنده است. می‌توان این‌طور هم تعبیر کرد که نوعی مصرف‌گرایی سوبژکتیو به وجود آمده: «این را بخوان (ببین) و فوری دور بریز و برو سراغ مطلب متفاوت و بی‌ربط بعدی. غایتی در کار نیست و این روند را برای همیشه ادامه بده!» هیچ خبری از نظام یا انسجام در فهم و معرفت نیست.

برای اینکه فلسفۀ درد را درآوریم، باید همچون ابژه به آن نگاه کنیم. اینجاست که درد را هم دارای وجوهی جسمانی می‌دانیم و هم دارای وجوهی روانی. نویسنده به هر دو وجه اشاره می‌کند و مثال‌هایی از گونه‌های مختلفش می‌آورد. افزون بر اینکه به حالتی از درد اشاره می‌کند که دردِ جسمانی و روانی در هم تنیده‌اند و حتی یکی بدون دیگری وجود نخواهد داشت.وی این ایده را مبنای کار خویش قرار می‌دهد که «درد همیشه، هم جزئی جسمی دارد و هم جزئی روانی (یا روان‌شناختی).» لذا نویسنده لازم می‌بیند، علاوه بر فیلسوفان، به بحث‌ها، مثال‌ها و نظریات روان‌شناسان و درمان‌گران هم توجهی جدّی داشته باشد. خلاصه اینکه برای دست‌یابی به فلسفۀ درد، دانش‌های غیرفلسفی را هم به‌کار می‌گیرد.

علت اصلی پایان یافتن دوران ترقی‌خواهی ناصرالدین‌شاه هرچه باشد، ماجرای آخرْ شورش نان تهران بود که یک‌باره ارکان سلطنت را لرزاند. خشک‌سالی با فقر و بی‌سیاستی دولت درهم آمیخت. گرسنگی شرم از زنان ربود و به خیابان ریختند. چند هزار نفر زن نان خواستند و با تیر و سنگ از جا درنرفتند، بلکه جری‌تر شدند. شاه که از بالای بامِ قصر با دوربین به شورش مردم می‌نگریست، به جان کلانتر افتاد. کلانتر تعهد کرد نظم را برقرار کند. با دومین ضربۀ او، خون در صورت زنی دوید و شورش عمومی شد. شاه باز غضب فرمود و به فلک کردن رضایت نداد و کلانتر بدبخت را طناب انداختند و جسد برهنه‌اش را در خیابان کشاندند و...

رمانتیسم فلسفی، و نه ادبی یا هنری، چیست؟ کمتر کسی پاسخ درست و دقیق این پرسش را می‌داند. چراکه شناخت رمانتیسم فلسفی با دو مانع دشوار مواجه می‌شود: 1- چیرگی تلقی ادبی و هنری از رمانتیسم، 2- تفصیل و پیچیدگی مضامین رمانتیسم فلسفی. در مقابل، نویسنده به طور کلی دو کار را انجام می‌دهد: اول این‌که، از یک سو، به سرچشمه‌های فلسفی رمانتیسم، تا مبانی متافیزیکی‌اش، نقب می‌زند و، از سوی دیگر، نتایج اخلاقی و سیاسی‌اش را توضیح می‌دهد؛ دوم این‌که گسترۀ رمانتیسم فلسفی را با همۀ تنوع و غنای شگفت‌انگیزش بررسی می‌کند. لذا می‌توان ادعا کرد که فعلاً در این زمینه بهترین کتاب به زبان فارسی همین اثر است. به عبارت دیگر، بهترین پاسخ آن پرسش را در همین‌جا می‌یابیم، به‌علاوۀ نکات جزیی جالب بسیاری که در همه جا پخش شده‌اند.

برایان مگی در کتابش این ماجرای تلخ را بازگو کرده است: هرقدر کمندِ حقیقت‌جویی را تنگ‌تر گرفته‌ایم، کمتر چیزی فراچنگ آمده است. مادۀ شناسایی ما، یعنی جهان، هم تا دلتان بخواهد عجیب‌غریب و گل‌وگشادتر از چیزی است که فکر می‌کردیم. هرگونه تحدید و تقلیلی به یک‌باره بر وسعت جهان افزوده و کار خیلی بیخ پیدا کرده است. چراکه مدام بر جنبه‌های ‌شناخت‌ناپذیر جهان افزوده شده، چه رسد به ناشناخته‌ها. هر تلاشی در طول تاریخ برای علاج ماجرا سرطان جدیدی را به جان بخش تازه‌ای از پیکرۀ دانش بشری انداخته است. نتیجه؟ اکثریت قریب به اتفاق امور جهان و انسان را نمی‌دانیم و نمی‌توانیم هم بدانیم.

برخی مسائل مربوط به آمریکای لاتین سخت به خود مشغولم کرده بود. یکی از این مسائل این بود: از چیست که روشنفکران آمریکای لاتین – مردم صاحب فکر و فرهیخته، مردمی که از آن‌چه در این کشورها می‌گذرد اطلاع دقیق دارند، مردمی که بیشترشان سفرهای بسیار کرده‌اند و به همین دلیل می‌توانند رویدادهای یک کشور را با کشور دیگر مقایسه کنند و می‌توانند تصویری جامع از مشکلات آمریکای لاتین داشته باشند – بارها و بارها مسئول تعارضات و مشکلاتی بوده‌اند که در تاریخ این منطقه پیش آمده است؟ از چیست که روشنفکران سهمی عمده، مثلاً، در پدیدۀ نابردباری (عدم تساهل) داشته‌اند، که یکی از سیاه‌ترین جنبه‌های تاریخ ماست؟

● متن کامل این بریده از کتاب را با کلیک بر روی تصویر بخوانید.