بوستان سعدی

دربارۀ معنای زندگی فراوان گفته‌اند و نوشته‌اند. بعد ازین هم همین‌طور خواهد بود. فهرست مسائل معنای زندگی خود کتابی پربرگ می‌شود. از این میان نکته‌ای خاص مدنظر این یادداشت است:ربط معنای زندگی با استعارۀ زندگی. رابرت سولومون (1942-2007) در کتاب بسیار خوبش، پرسش‌های بزرگ، به نکته‌ای جالب اشاره می‌کند. او می‌گوید معنای زندگی بیش از این‌که یک نظریه باشد، در واقع نوعی استعاره است. البته این استعاره مهم و کاربردی است؛ زیرا بر اساس همان استعاره ارزش‌های زندگی را تعریف می‌کنیم. لذا کسی که می‌خواهد زندگی آگاهانه‌ای داشته باشد، باید استعارۀ زندگی‌اش را آگاهانه انتخاب کند.

سعدی مربی اخلاق است. معمولاً از بحث‌های نظری، در عین آگاهی، طفره می‌رود. از دلایل این مشی باید در جایی دیگر سخن گفت. کوتاه این که این بحث‌ها به کار دغدغۀ او که اخلاق است نمی‌آید. سعدی در بحث شیطان در هیچ‌کدام از صفوف دعواهای علمی نمی‌گنجد. البته به نگاه عرفی هم درنمی‌افتد. او رندانه با زبان طنز از منظر قرآن به شیطان می‌نگرد. قرآن می‌گوید که نباید شیطان را خیلی بزرگ کرد. شیطان را در گناه‌کاری انسان‌ها تبرئه می‌کند و برای او مدخلیت تام و تمامی قائل نیست. حتی در یقه‌کشی انسان و شیطان طرف دومی را می‌گیرد.