گذار در گسترۀ کتاب‌ها

پل ریکور برای ما ایرانیان بسیار مفید است، به دلیل سه ویژگی: 1) متفکری مخالف‌خوان نیست. برخلاف تفکر رایج که با عالم و آدم مخالفت و دشمنی می‌کند، او همه‌جا در پی همدلی است؛ «همدلی مخفیانه»؛ 2) ریکور متفکری ویران‌گر نیست، بلکه سازنده است. از این‌رو، تمام تلاش خود را می‌کند که هیچ‌چیز را نفی یا ویران نکند، بلکه آن را مایه و مصالح کار خود قرار دهد و بنای خود را بر آن استوار سازد؛ 3) ریکور فیلسوف زندگی است. هدف غایی ریکور از همۀ بحث‌ها و نظریات این است که بهترین شکلِ زندگیِ درخورِ انسان را نشان دهد.

[ برای خواندن متن کامل این معرفی کتاب، روی تصویر کلیک کنید. ]

ما از تاریخ دوران قاجار چیز زیادی نمی‌دانیم. (از کدام تاریخ چیز زیادی می‌دانیم؟!) آن اندک چیزی هم که می‌دانیم مربوط به شاهان و درباریان و کارهای بد و بدترشان است. حتی اگر در باب دربار قاجار چیز بسیار زیادی می‌دانستیم، باز هم دربارۀ آن دوران چیز زیادی نمی‌دانستیم. چراکه حکومت، برخلاف امروز، بخش کوچکی از امور ایران را تشکیل می‌داد. آن‌چه در میان خود مردم می‌گذشت، بیشتر بود و متفاوت بود و جالب‌تر بود. این کتاب جزو اندک آثاری است که فقط بر همین بُعد تمرکز می‌کند. به عبارت دیگر، این کتاب تاریخِ مردمِ دوران قاجار است.

[ برای خواندن متن کامل این معرفی کتاب، روی تصویر کلیک کنید. ]

تاریخ علم ماجراهای پشت‌صحنۀ علم است؛ علمِ پرطمطراق مدرن. جدیدترین نظریات و نتایج علمی فرآورده‌های فرآیندی هستند که ارزش و اهمیت و معنایشان در پرتو همان فرآیند روشن می‌شود. با وجود این، کسی که به‌دنبال کتاب‌های خیلی خوب در زمینۀ تاریخ علم باشد، چیز زیادی به‌دست نمی‌آورد. در این زمینه با کمبود منابعِ خیلی خوب مواجهیم. در ایران، تاریخ علم خلوت و سوت‌وکور است و ما از این حوزۀ معرفتی جذاب محروم مانده‌ایم. ولی با هر محاسبه‌ای، یکی از اندک منابع باارزش همین کتاب مختصر است که یکی از متخصصان متبحّر نوشته و دو نفر از مترجمان متضلّع ترجمه کرده‌اند.

[ برای خواندن متن کامل معرفی این کتاب، روی تصویر کلیک کنید. ]

دانشگاه‌ها در قرون وسطی دو بخش و شش فصل دارد. در بخش اول، تولد و تأیید دانشگاه‌ها در قرن‌های دوازدهم و سیزدهم بررسی می‌شود و در بخش دوم، افول و پایان این دوران در دو قرن چهاردهم و پانزدهم. این کتاب سرشار از نکات خوب و ناگفتۀ تاریخی است. کتابی که هم فکت‌های بسیاری دارد و هم آن‌ها را تحلیل می‌کند. مطالعۀ این اثر پیش‌زمینه‌ای لازم ندارد. هم زبان نویسنده به اندازۀ کافی روان و قابل‌فهم است، هم ترجمه زبان آسان و شیرینی دارد. اصلاً چه‌بسا این موضوع دانشگاه است که تا این اندازه کتاب را شیرین و خواندنی کرده است.

[ برای خواندن متن کامل مطلب، روی تصویر کلیک کنید. ]

گفتارها توده‌ای انبوه از تفکر و تجربه دربارۀ مهم‌ترین مسائل سیاسی و اجتماعی است. هرچند همگان ماکیاولی را با رسالۀ مختصر شهریار می‌شناسند، اما بهترین، مهم‌ترین و مفیدترین اثر او همین گفتارهای مطول است. اندیشۀ سیاسی ماکیاولی آرمان‌گرایانه نیست. به همین دلیل، کارش را با وضع موجود شروع می‌کند. به عبارت دیگر، مبنای اندیشه‌اش پذیرش طبیعت بشری است همان‌گونه که هست با همۀ نواقص و معایبش. بی‌جهت نیست که گفتارها را با این جمله شروع می‌کند: «آدمیان بالفطره حسودند و به نکوهش بیشتر می‌گرایند تا به ستایش». در نتیجه، مسئله این است: جامعۀ سیاسی چنین موجوداتی چگونه باید باشد؟

یک نکتۀ تحسین‌برانگیز که در آثار پیتر برگر به‌چشم می‌خورد به سبک نگارش او برمی‌گردد: شیوایی و بلاغت. او وقت خواننده را با حرف‌های تکراری و نالازم نمی‌گیرد. تمام پاراگراف‌ها باارزش و تأثیرگذارند و زمانی که پای مطالعۀ کتاب او خرج می‌کنید ارزشی مضاعف می‌یابد. برگر با دست‌ودل‌بازی و با ارزش‌نهادن به مخاطب دریایی از دانش را به سوی او روانه می‌کند. به همین علت، هنگام مطالعۀ این کتاب به یادداشت‌برداری و نوشتن ایده‌ها نیاز پیدا می‌کنید. یک نویسندۀ خوب باید چنین باشد؛ کسی که شیوۀ اندیشیدن را به شما بیاموزد؛ هدفی که نویسندۀ این کتاب در مقدمه نیز به آن اشاره می‌کند.

[متن کامل را با کلیک روی تصویر بخوانید.]

امروزه درد و خشونت به قالب تصویر درمی‌آید و «ما» به آن نگاه می‌کنیم. ولی این نگاه کردن به این سادگی‌ها نیست. اگر حواس‌مان نباشد، چه‌بسا چیزهای زیادی را درک نکنیم یا حتی آن‌چه را رخ داده نبینیم و آن‌چه را رخ نداده واقعی بپنداریم. آن را اساسی غلط بفهمیم. فهم عکس‌های راجع به خشونت کار هر کسی نیست و نیاز به هوشمندی دارد. مشکل اصلی این است: عکس آن‌گونه که می‌نماید نیست. ولی چرا این‌طور است؟ زیرا در این‌جا به‌طور کلی سه مؤلفه وجود دارد که هر کدام به‌شکلی عکس را دست‌کاری می‌کنند: عکاس، بیننده و خود عکس.

زندگی شایستۀ انسانی یک زندگی عمودی است و نه افقی. امکان و چارچوب زندگی عمودی را متافیزیک زندگی مشخص می‌کند. یک متافیزیک خوب امکانات روحی-روانی انسان را گسترش می‌دهد و امکان‌هایی بیشتر و غنی‌تر برای زندگی فراهم می‌آورد. این کتاب نمونه‌ای عالی و جانانه از یک متافیزیک خوب و خردپسند و معاصر برای یک زندگی معنوی است. مدعای نویسنده این است که در دل متافیزیک اسپینوزا آموزه‌هایی نهفته که به‌مثابۀ نوعی روان‌درمان‌گری قوی عمل می‌کنند و برای دردهای ما نه‌فقط دوا، که شفای جان هستند. افراد دینی و غیردینی، هر دو، می‌توانند از آن بهره‌ها ببرند و شگفتی‌ها ببینند. برخی از نتایجش واقعاً حیرت‌انگیزند.