گذار در گسترۀ کتاب‌ها

اسلام‌هراسان غربی و داخلی بر این باورند که علت منازعات بین‌المللی و مشکلات داخلیِ خاورمیانه و حتی جهان، دین اسلام است. گراهام فولر این دیدگاه را خیلی ساده‌انگارانه می‌داند، زیرا عوامل اصلی نادیده گرفته شده‌اند. از نظر او دنیای فرضیِ بدون اسلام فرقی با دنیای فعلی ندارد؛ چراکه ریشۀ مشکلات بین‌المللی و منطقه‌ای را باید در عوامل دیگری، همچون ژئوپلیتیک منطقه، جست. فولر، در پانزده فصل، تاریخ را نقادانه بررسی می‌کند، از پیش از اسلام تا دورۀ معاصر، و از جمله نشان می‌دهد که بزرگ‌ترین جنگ‌ها نه جنگ ادیان، بلکه جنگ‌های سکولار عقلانی بوده است. در پایان نیز سیاستی جدید در تعامل با جهان اسلام پیشنهاد می‌کند.

بارها خواستم که مثنوی معنوی را کامل بخوانم. اما هر چقدر بیشتر تلاش کردم، کمتر موفق شدم. علت این پارادوکس، روش‌های سخت و پیچیده بود. تا این‌که روشی ساده را امتحان کردم. از نتیجۀ کار شگفت‌زده شدم. علاوه بر تمام کردن کتاب، بیشتر مطالبش را هم فهمیدم. همین، لذت کار را بیشتر کرد. بعدها چندین کتاب کلاسیک دیگر را نیز همین‌طور خواندم. تصمیم گرفتم تجربۀ این چندسال را قلمی کنم و حاصلش شد آن‌چه می‌خوانید. در متن پیشِ رو، من بیش از همه از مثنوی مولوی گفته‌ام، به جای مثنوی و مولوی می‌توانید هرکدام از افراد بلندقد تاریخ و کتاب او را بگذارید.

ادامه را با کلیک روی تصویر بخوانید.

از صدر تا ذیلِ این شاهکار، خواندنی و خوردنی است، بارها و بارها. حتی یادداشت‌های حاشیه‌ای آن نیز از بسیاری کتاب‌های دیگر آموزنده‌تراند. لذا عجیب نیست که تاکنون به بیش از سی زبان ترجمه شده است. با این شهرت جهانی، می‌توان حدس زد در آیندۀ نزدیک به همین تعداد ترجمۀ فارسی از آن به بازار خواهد آمد. ولی عجالتاً می‌توانیم وضعیت موجود را به این صورت خلاصه کنیم:
یک کتاب عالی با دو ترجمه: یکی خوب و دیگری خیلی بد. افتضاح‌بودگی ترجمۀ «نشر نوین توسعه» از جلد کتاب شروع می‌شود و به کل متن سرایت می‌کند و تمام آن را به‌گند می‌کشد.

با توجه به سوءسابقه‌ای که در تحصیل فلسفه دارم، خواندن کتاب‌های درآمدگونه برای من در حکم جبران مافات است. طبق تجربه‌ام، در بین ده‌ها درآمد، فلسفه نوشتۀ ادوارد کریگ بهترین است. در این اثر انواع گوناگون شیوه‌های آشنایی با فلسفه با نظم و سامانی بسیار بدیع و کارا تلفیق شده‌اند. کریگ در این کتاب، تاریخی پیش آمده و بر مهم‌ترین موضوعات تکیه کرده است. بررسی هر موضوعی با محوریت یک فیلسوف و اثر شاخص اوست و روایتی یک‌دست هم دارد. این خصوصیات حاصلِ جمعِ سالمِ ویژگی‌هایی است که در دیگر درآمدها هم هست. اما محسنات این کتاب بیش از این‌هاست. در این یادداشت برخی از آن‌ها را ذکر می‌کنم.

جامعه باید به شهروندان خود اجازه دهد تا در چارچوب خاص خودشان (تا آن‌جا که خطری متوجه دیگران نکند و به هزینۀ افراد کم‌بهره نباشد) هر قدر که می‌خواهند شخص‌گرا و «خردستیز» و زیباستا باشند. البته، برای تحقق‌بخشیِ عملی به این هدف محاسباتِ خاصی را باید عملاً مد نظر قرار داد. اما به هیچ طریقی نمی‌توان، در سطح نظریه، خودآفرینی را با عدالت جمع کرد. خودآفرینی واژگانی دارد که لزوماً شخصی و خصوصی، نامشترک، و نامناسب برای بحث و استدلال است. و عدالت واژگانی دارد که لزوماً جمعی و عمومی، مشترک، و محملی برای تبادل نظرهای استدلالی است.

برای خواندن متن کامل این بریدۀ کتاب، روی تصویر کلیک کنید.

با عنوان اصلی هومو آکادمیکوس. تحلیلی وسیع و عمیق در باب گونه‌ای جدید از انسان: «استاد دانشگاه». بوردیو این پندار رایج را رد می‌کند که دانشگاهیان در پی فهم اندیشمندانه از واقعیت هستند. از نظر او دانشگاه یک ساختار ایدئولوژیک قوی دارد و دانشگاهیان در یک فضای قدرت، در بهترین حالت، دچار خودفریبی هستند. وی از شعارها و ادعاهای حقیقت‌جویانۀ دانشگاهیان پرده برمی‌دارد و نشان می‌دهد که آن‌چه دانشگاهیان واقعاً به آن علاقمندند فهم واقعیت امور نیست، بلکه «سرمایۀ آکادمیک» است. استاد دانشگاه در پی مالکیت این سرمایۀ فرهنگی است، زیرا هم ارزش اقتصادی دارد و هم موقعیت اجتماعی ایجاد می‌کند.

کتاب آن‌قدر گران شده که حالا دیگر واقعاً ارزش دزدیدن دارد. من هم با کمال میل حاضرم دست به چنین جنایتی بزنم. ولی چیزی که مانعم می‌شود، یکی ترس بی‌نهایت است و دیگری ناآشنایی مطلق با تکنولوژی ضدسرقت نوین. کسی که جمهوری افلاطون و سیاست ارسطو و مدینۀ فاضلۀ فارابی را می‌خواند چگونه می‌تواند از سازوکار دستگاه‌های ضدسرقت کتاب‌فروشی‌ها سر دربیاورد؟! اساساً امروزه سرقت از کتاب‌فروشی‌های مدرن محال است؛ زیرا کسانی که انگیزۀ سرقت دارند، ذره‌ای عرضۀ این کار را ندارند، و آنان که می‌توانند بدزدند، انگیزه‌ای برای کش رفتن دو جلد کتاب ندارند. همه‌اش هم تقصیر تکنولوژی است.

یک اثر ایدئال برای آشنایی با فلسفۀ زیست‌شناسی، زیرا خواننده نه نیازی به اطلاعات فنی در زیست‌شناسی دارد و نه نیازی به دانش تخصصی در فلسفه. ولی پس از مطالعه هم با زیست‌شناسی آشنا می‌شویم و هم با مسائل فلسفی مربوطه. نیز دیدگاه ما را در باب فلسفۀ علم اصلاح می‌کند. فلسفۀ علم ظاهراً همۀ علوم را در برمی‌گیرد، ولی عملاً محدود به فیزیک است. این کتاب فعلاً تنها منبعی است که فلسفۀ علم را در زیست‌شناسی به جریان می‌اندازد. با توجه به تفاوت ماهوی فیزیک و زیست‌شناسی، می‌توان حدس زد مباحث کتاب بسیار جدید و جذاب است.