گذار در گسترۀ کتاب‌ها

بهترین کتاب دربارۀ کنفوسیوس به زبان فارسی است؛ نیز یکی از محققانه‌ترین آثار در خصوص او در کل زبان‌ها. نویسندۀ فقید، هِرلی گلِسنر کریل (1905-1994)، از پرآوازه‌ترین چین‌شناسان دنیاست. مشکل اصلی دربارۀ کنفوسیوس این است که در طول تاریخ، افسانه‌هایی بی‌شمار در اطراف شخصیت او تنیده‌اند. تلاش سترگ کریل برای بیرون کشیدن واقعیت زندگی و اندیشه‌های کنفوسیوس از دل آن افسانه‌ها شگفت‌انگیز و ستودنی است. بخش دوم کتاب هم به فراز و فرود جریان عظیم و پیچیدۀ کنفوسیوس‌گرایی از دوران باستان تا قرن بیستم اختصاص دارد.

چرا هزار یا حتی صدتا؟ ده کتاب خیلی خوب هم برای زندگی کافی‌ست. برای انسان معاصر، یکی از آن ده‌تا همین شاهکار است. این کتاب کارنامۀ اعمال بشریت قرن بیستم است که اینک در اختیار همۀ انسان‌هاست تا آن را ببینند و جنس خود را خوب بشناسند. نوشتن آن ده سال طول کشیده و خواندنش هم باید با تأمل فراوان باشد. ترکیبی از تاریخ و فلسفه است. پس از خواندنش آدم آرزو می‌کند ای کاش از این به بعد هرگز چنین کتاب‌هایی نوشته نشود. علت نوشته شدن چنین کتاب‌هایی نخواندن چنین کتاب‌هایی است.

اگر کتاب‌های خوانده و نخوانده برایت تکراری شده است؛ اگر داستانی صددرصد متفاوت می‌خواهی؛ اگر اساساً به دنبال جهانی دیگر هستی، بفرما این شاهکار را تحویل بگیر! احتمالاً کوتاه‌ترین رمانی است که تاکنون خوانده‌ای، اما در عین حال، دشوارترین و پیچیده‌ترین رمان خواهد بود. مطالعۀ این کتاب تجربه است؛ تجربه‌ای منحصربه‌فرد که اثرش از ذهن و زبانت زدوده نخواهد شد. آخر این رمان فقط یک پاراگراف است.

برای شروع آشنایی با فلسفۀ هایدگر همچنان بهترین گزینه به زبان فارسی است. علی‌رغم حجم اندک کتاب، رئوس اصلی تفکر هایدگر به‌خوبی و با دقت ترسیم شده است. البته مباحث کتاب بیشتر بر هایدگر متقدم متمرکز است، اما هایدگر متأخر هم مغفول نیست و بررسی می‌شود؛ به‌ویژه این‌که ارتباط آن دو هم معلوم می‌شود. به طور کلی، توضیح روشن، بیان لُب مطلب و پرهیز از حاشیه و زوائد خوانندۀ مشتاق را به وجد می‌آورد.

تاکنون هیچ کتاب جدی و مهمی در ستایش تلویزیون نوشته نشده است. احتمالاً بعد از این هم نوشته نخواهد شد؛ مگر این‌که تلویزیون منطق سرمایه‌دارانۀ خود را تغییر دهد و ماهیتش عوض شود. کتاب‌های خیلی خوب همگی آن را نقد می‌کنند. یکی از بهترین و عمیق‌ترین کتاب‌ها در این زمینه همین کتاب خیلی مختصر است. این اثر در واقع دو درس‌گفتار طولانی است که پیر بوردیو (1930-2002) در تلویزیون ایراد کرد تا تلویزیون و به طور کلی ژورنالیسم را زیر سؤال ببرد!

این کتاب مختصر اولین بار در سال 1956 منتشر شد، ولی همچنان یکی از مفیدترین کتاب‌ها دربارۀ عشق است. برخلاف بیشتر کتاب‌ها فقط تعریف و توصیف عشق نیست، بلکه رویکرد هنجاری و حتی درمانی دارد. از این کتاب می‌آموزیم که عشق در اصل یک کنش هنری است و نه صرف احساس و عاطفه و حالت. از نظر فروم عشق فعلی است که به احتمال زیاد به شکست منتهی می‌شود، مگر این‌که آن را اخلاقی و خلاقانه انجام دهیم. انجام دادنش هم فوت و فن خاص خودش را دارد. فروم می‌خواهد همین نکات و راه حل‌ها را بر اساس سرشت انسان تشریح کند.

نه؛ فقط دربارۀ امبرتو اکو نیست. نیمی از مقالات این مجموعه نوشته‌های خود امبرتو اکوست در زمینه‌های بسیار متنوع: کوتاه و بلند، مقاله و گفتگو، فلسفه و ادبیات، داستانی و آکادمیک، طنز و جدی، دانشگاهی و ژورنالیستی و... . هر صفحه مطلب مفید دارد. کسی که این کتاب را بخواند دست‌کم هزار نکتۀ دست‌اول می‌آموزد.

برای این‌که ببینیم مارکز چه نویسندۀ خوبی است، لازم نیست رمان‌های اصلی‌اش را بخوانیم. این مجموعه مقالات روزنامه‌ای نشان می‌دهد که در نویسندگی فوق‌العاده کاربلد است. او موضوعات بسیار جالبی را هم انتخاب می‌کند. مقالۀ نهم به ما هم مربوط می‌شود، چون دربارۀ یک ایرانی بیچاره و سرگردان است؛ با این عنوان: «بیماری سیاسی محمدرضا پهلوی».