گذار در گسترۀ کتاب‌ها

پژوهشی جدید و بینشی بدیع در خصوص واقعۀ کربلا. اثری ارزشمند در فضای پر از تکرار و تقلید کشور ما. نویسنده با استفاده از ساختارگرایی کلود لوی‌استروس به سراغ کتاب تاریخ طبری رفته و به گزارش آن از ماجرای عاشورا پرداخته است. او واقعه را همان‌گونه که هست، با کارکردهای مذهبی‌اش برای شیعیان، بررسی می‌کند. هدف او نقد و بررسی صحت و سقم تاریخی نیست، بلکه کشف و زایش معناست. این کتاب مختصر هم خواننده را با ساختارگرایی آشنایی می‌کند و هم چگونگی به‌کارگیری آن را نشان می‌دهد و هم نتیجه می‌گیرد که این روش را می‌توان در سایر مسائل تاریخ اسلام به‌کار برد.

اثری بدیع و فشرده از فیلسوفی نوظهور. این فیلسوف کره‌ای-آلمانی نشان می‌دهد که عارضۀ اصلی دوران ما چیزهایی از قبیل ملال، بی‌معنایی، تنهایی یا ... نیست، بلکه «فرسودگی» است. آن‌چه ما را فرسوده ساخته یک امر فردی و روان‌شناختی نیست، بلکه فرهنگ فراگیر مثبت‌اندیشِ معطوف به موفقیت‌های بلندپروازنه است که آن را درونی کرده‌ایم. ولی هرچقدر هم سخت تلاش کنیم، به نتیجه نمی‌رسیم، زیرا شرایط و توانایی‌هایی ما به‌شکلی اساسی محدود است. فرهنگ مثبت‌اندیش و روحیه‌بخش در نهایت تبدیل به فشار و اجبار می‌شود. «تو می‌توانی» بدل می‌شود به «تو مجبوری». ما در ظاهر ارباب و در باطن برده‌ایم. یک راه‌حل این است که به جای تلاش مضاعف، بیشتر تأمل کنیم.

نتیجۀ ده سال تحقیق و تجربۀ نویسنده در خصوص محافظه‌کاری ایالات متحدۀ آمریکا. بررسی همه‌جانبۀ او محدود به دولت نیست و به طور کلی نسخۀ آمریکایی محافظه‌کاری و پیامدهای عملی‌اش را در ساحت‌های مختلف جامعه پوشش می‌دهد؛ زیرا از نظر نویسنده محافظه‌کاری یک سیاست نیست، بلکه یک فرهنگِ بومیِ جامع و ریشه‌دار است. برای این منظور، تئوری‌ها، تاریخ و نمونه‌های عینی با هم تلفیق شده و اثری سرشار از نکات جذاب را خلق کرده‌اند. دیدگاه خاص نویسنده هم این است که میل به ارتجاع، خشونت و نهادینه شدن آن در محافظه‌کاری یک انحراف یا استثناء در این جریان نیست، بلکه لازمۀ سرشت آن است.

تقریباً همۀ کتاب‌های تاریخِ جهان به تاریخِ اجتماعی-سیاسی جوامع بشری در گذر زمان می‌پردازند. اما این شاهکار، تاریخِ کرۀ زمین را روایت می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه امور اجتماعی و سیاسی جوامع بشری در بستر طبیعت و منابع طبیعی متفاوت شده و تغییر کرده است. تاریخِ طبیعی لایۀ زیرین و بنیادی تاریخِ حیاتِ جمعی انسان‌هاست. برای این منظور، نویسنده بسیار دور رفته و ماجرای این تاریخ جالب و متفاوت را از میلیون‌ها سال قبل از ظهور انسان آغاز کرده است. ضمناً معلوم می‌شود تاریخ بدون شیرین‌کاری‌های تلخ و حماقت‌های خونین انسان‌ها نیز همچنان جذاب و دلچسب است.

سرنوشت کشورها کاملاً تابع سیاست‌گزاری حاکمان نیست. برعکس، سیاست خود تابع عوامل دیگری است که از اختیار حاکمان و همۀ مردمان خارج است. یکی از مؤثرترین و در عین حال مغفول‌ترین عوامل، جغرافیای یک کشور است. وضعیت طبیعی-محیط‌زیستی و موقعیت ژئوپولتیکی یک کشور اموری را بر آن تحمیل می‌کند که ناچار است در همۀ زمینه‌ها به آن تن دهد (از روابط بین‌الملل گرفته تا اقتصاد داخلی). این کتاب نه‌فقط اصل این مطلب را نشان می‌دهد، بلکه آن را به طور مشخص در ده کشور و منطقۀ، از جمله خاورمیانه، بررسی می‌کند. توجه به دیدگاه کلی و بصیرت‌های جزیی مطرح‌شده فهم خواننده را در باب مسائل سیاسی-اجتماعی تغییر، تصحیح و ارتقاء می‌دهد.

شرح و تحقیقی دلکش و کم‌نظیر در باب هجده فضیلت. به اعتقاد نویسنده برای نیک بودن باید بر فضائل تمرکز کرد و نه رذائل. از این رو، علاوه بر فضایل مشهور، فضایلی نیز بررسی شده‌اند که کمتر مورد توجه بوده‌اند؛ برای نمونه، ادب، سپاسگزاری، افتادگی، سادگی، پاک‌دامنی، حسن‌نیت و شوخ‌طبعی. نویسنده علاوه بر استناد به تقریباً همۀ فیلسوفان و بسیاری از اندیشمندان و هنرمندان، تأملات فلسفی خود را نیز چاشنی همۀ مطالب کرده است. در نتیجه، صفحه‌ای از کتاب نیست که حاوی مطلبی ژرف یا نکته‌ای نغز نباشد. البته تأکید نویسنده بر سویۀ عملی اخلاق و کاربرد فلسفه در زندگی روزمره است. لذا دقت‌ها و ریزبینی‌ها معطوف به موقعیت‌های عملی است و نه نظریه‌پردازیِ صرف.

یکی از مهم‌ترین و مبسوط‌ترین کتاب‌های فلسفی روزگار ماست. تیلور ماجرای برآمدن سکولاریسم غربی را از قرون‌وسطا تا دورۀ معاصر گزارش، تبیین و بررسی می‌کند. لذا این کتاب تلفیقی از تاریخ و فلسفه، و ایده‌ها و عملکردهاست که هم جنبۀ توصیفی دارد و هم سویۀ تجویزی. تیلور نگاه ساده‌انگارانه به سکولاریسم را رد می‌کند؛ نگاهی که آن را نتیجۀ طبیعی رشدِ عقل و علم می‌داند. از نظر او، سکولاریسم لزوماً تقابلی با دین ندارد، بلکه چارچوبی وسیع‌تر و بینشی عام‌تر است که دین را هم به رسمیت می‌شناسد. لذا با نگاهی بی‌طرفانه و نسبتاً همدلانه می‌خواهد در ساختار اجتماعی سکولار جایی جدی برای دین باز کند، بدون این‌که جریان تاریخی ظهور و بسط سکولاریسم را نوعی انحراف یا تباهی به شمار آورد.

مختصرترین، روشن‌ترین، ساده‌ترین و در عین حال جامع‌ترین کتاب برای آشنایی با زندگی، آثار و اندیشه‌های فروید. جریان تغییر و تطور نظریات فروید و انتشار نوشته‌هایش به موازات سیر زندگی‌اش بررسی می‌شود. نویسنده با تسلطی کم‌نظیر – تسلطی که نتیجۀ چند دهه کار علمی و عملی است – علاوه بر همۀ کتاب‌ها و مقالات فروید، حتی 50 جلد نامه‌های او را هم کاویده است، زیرا روشن‌گری در باب برخی مسائل مبهم را می‌توان در نامه‌هایش جست. مقدمه‌ای مفصل در باب روش‌شناسی فهم فروید و پیوستی بلندبالا از همۀ اصطلاحات روانکاوی ارزش اثر را مضاعف کرده‌اند. این‌ها و دیگر ویژگی‌ها این کتاب را در جایگاه مرجعی بی‌همتا، هم برای متخصصان و هم علاقمندان غیرمتخصص، نشانده‌اند.