4 مرداد 1401
مُد، سلیقه و تمایزاتِ هویتساز
چرا بیشتر افراد تابع مُد هستند و از سبکهای متفاوتی پیروی میکنند؟ عموماً میخواهیم این مسئله را با روانکاوی حل کنیم. اما نویسنده گریزی به مشاهیر ادبی جهان میزند و از گوته و فلوبر تا آراء جامعهشناسان و فیلسوفان را بررسی میکند و بحثِ تمایزاتِ هویتساز را مطرح میکند؛ بحثی بهغایت مهم که صورت دیگری از هویت اجتماعی را به ما میشناساند. او سلیقه و مُد را امر اجتماعی بیپشتوانه نمیبیند، بلکه آن را مجموعهای از رویکردهای جدی گوناگون میداند. با مطالعۀ این اثر مُدگرایی را یک انحراف اجتماعی و اخلاقی نخواهیم دید، بلکه آن را موضوعی زیبا و مهم در جهت شناخت فردیت و جامعه تلقی خواهیم کرد.
28 تیر 1401
کهنسالی خردمندانه چگونه است؟
سیسرو در ابتدای دهۀ ششم زندگیاش بود؛ تنها و خانهنشین در یک روستای بینامونشان. چندی پیش طلاق گرفته، و بهتازگی دخترش از دنیا رفته بود. او را از منصبهای حکومتی هم کنار زده بودند و دیگر کاری نداشت که خودش را به آن مشغول کند. برای تسلّای حالش، دست به قلم میبرد و چند رساله در موضوعات مختلف مینویسد. یکی از این رسائل، "دربارۀ پیری" است. سیسرو میخواهد در این رساله بارِ پیری را سبکتر کند؛ نوشتن را گونهای درمان برای این کار میداند. او گفتگویی خیالی میان سه نفر شکل میدهد که گویندۀ اصلی، شخصی است به نامِ کاتو. کاتوی پیر نمایندۀ اندیشۀ سیسرو است.
14 تیر 1401
«قبلۀ عالم» بهتر از «جیران» است
آیا انباشتن اطلاعات فراوان از گذشته، به اسم تاریخ، واقعاً تأثیری چشمگیر بر زندگی و تصمیمات ما دارد؟ جیافر باراکلو گوشزد میکند که «بازگو کردن جریان رخدادها، حتی در سطح جهانی، به درک بهتر نیروهایی که دستاندرکار تقسیم جهان کنونیاند منتهی نمیشود، مگر آنکه همزمان از تغییرات ساختاری این نیروها آگاه شویم. زیرا آنچه بیش از هر چیزی بدان نیاز داریم چارچوب و دستگاه مرجع جدید است.» منظور این است که اگر چارچوب فهم رخدادها عوض نشود و دستگاه مرجع تغییر نکند، بعید است که فهم ما بر اثر کثرت اطلاعات، بهتر و درستتر شود. در نتیجه، اگر کسی میخواهد از تاریخ طرفی ببندد، باید اصلاح چارچوب و دستگاه مرجع را در اولویت قرار دهد.
2 تیر 1401
درسی بزرگ از کتابی کوچک
بوردیو ردیابِ دقیق اقتدارهای نهفته و نیز تحلیلگر کارکردهای آن است. او علاقۀ زیادی به جامعهشناسیِ جای-گاههای قدرت در قلمروهای متفاوت دارد، و میخواهد رفتارهایی را که برخاسته از قدرت مسلط در این جای-گاهها هستند با دقتی علمی ببیند و پیامدهایش را واکاوی کند. به همین دلیل، کسانی که به نظم حاکم وابسته باشند، جامعهشناسیِ وی را نمیپسندند؛ چون ابزار بوردیویی هر جا که میرود به آشکارسازی سلطههای پنهان دست میزند؛ در هر موضعی از اجتماع که قرار بگیرد، نابرابریهای پنهانشده در پسِ برابریهای ظاهری را آشکار میکند، و توجه همه را به سرمایهها و قلمروهای اجتماعی حافظ آنها جلب میکند، و نتیجه میگیرد هیچ قدرتی بدون سرمایهگذاری دیگران قادر به نگهداری از خودش نیست.
17 خرداد 1401
دفاع از خشونت انساندوستانه
در عنوان کتاب، خشونت و انساندوستی به ترتیب جایگزین کمونیسم و لیبرالیسم شدهاند. زیرا لیبرالها ادعا میکنند که کمونیسم خشونت به بار میآورد و، در مقابل، لیبرالیسم انساندوستی است. مرلوپونتی همین نقدِ کلیدی را هدف میگیرد. از نظر او مسئله به این سادگی نیست، زیرا تمایزی قاطع و مشخص میان اخلاق و خشونت وجود ندارد. به طور کلی، مرلوپونتی بر ابهام و پیچیدگی امور سیاسی تأکید میکند و اصرار میورزد که نباید تن به هیچ سادهانگاری داد. بر همین اساس، او در طی این کتاب عمیق و مشهورش پوستۀ سطحیاندیشی را کنار میزند تا از منظری متفاوت مسئلۀ خشونت و انسانگرایی را بررسی کند.
29 اردیبهشت 1401
معجزه در زندگی روزمره
"معجزۀ توجهآگاهی" کتابی مختصر و در قطع کوچک است با حدود 70-80 صفحه از تیک نات هان استاد بلندآوازۀ ذن که اخیراً درگذشت. خواندن کتاب ساعتی بیشتر طول نکشید. مطالب خاص و مهمی هم در آن گفته نشده بود. محتوای بدیع و جدیدی هم نداشت. اما با تمام اینها فوق العاده بود. چرا؟ چون دقیقاً درصدد حل همان مسئلۀ اصلی برآمده بود؛ مسئلۀ توجه و آگاهی و زیر و بم رسیدن به آن. تمام کتاب در خدمت چنین هدفی است. بسیار ساده و صمیمی و روان مسئله را می شکافد و قدمبهقدم و با نظمی خوش و ناظر به پرسندهای مبتدی مطالب را پیش میبرد.
16 اردیبهشت 1401
آیا فیلسوفان بلدند دوستی کنند؟!
دوستی فقط میان افرادی شکل میگیرد که «چنان عمل میکنند و میزیند که زندگیشان مصداق وفاداری، شرافتمندی، عدالت و بخشندگی است، و آنان که از هر انفعال پست، طمع یا خشونت آزادند، و از قدرت شخصیتی بالا برخورداند.» مهمترین قانونِ دوستی هم این است: دوستی با «خیرخواهی» معنا میپذیرد. پس چه ثروتی باارزشتر از دوستی که زندگی را برایمان شیرین و معنادار کند. برای خوبی و خوب بودن است که دوستی میورزیم. از دوست هم فقط انتظار خوبی میرود. آنگاه که بدی یا ظلم از سوی دوست، درخواست یا انجام شود، دوستی به درۀ عدم سقوط میکند. پس در دوستی چیزی به غیر از دوستی نیست و حاصلش چیزی بهجز خودش نخواهد بود. به تعبیر نویسنده، «پاداش دوستی، خودِ دوستی است».
7 اردیبهشت 1401
مداخلۀ احساسی در تاریخ جوامع
ارزش این اثر خواندنی برای ما مشخصاً به اهمیت جایگاه رویکرد جدیدش در ایران امروز مربوط میشود. نهفقط متخصصین و محققین علومانسانی، بلکه مخاطبان عام نیز بهتر است کمی با این رویکرد آشنا شوند. به طور کلی، این کتاب سعی دارد به ما بگوید عواطف و احساسات بشری چه تأثیر خوب و بدی بر جامعه میگذارند. در مقابل نیز به این مسئله مهم میپردازد که عواطف چگونه در جامعه بازتولید میشوند. برای نمونه، خشمِ جمعی چیست و ظهور پدیدۀ تروریسم در دنیا چه علتی دارد؟ آسیبهای جمعی و فردی چگونه در جوامع شدت پیدا میکنند و معمولاً در چه جوامعی احتمال رخ دادنشان بیشتر است؟
4 اردیبهشت 1401
سیمای پرهیزگاران
در این یادداشت، قصد دارم شرح فارسی علامه محمدتقی مجلسی بر خطبۀ متقین نهجالبلاغة را معرفی کنم. این کتاب مختصر از دستۀ آثار فارسی علامه مجلسی است. همّام یکی از خواص یاران امام علی علیه السلام است که دربارۀ او چیز زیادی نمیدانیم. او از امام (ع) درخواست میکند ویژگیهای پرهیزگاران را برایش شرح کند. امام (ع) بعد از این که چندباری همّام را از اصرار بر پاسخ برحذر میدارد، در طیّ خطبۀ کوتاه و غرّایی درخواست او را اجابت میکند. با این حساب، میتوان کتاب علامه مجلسی را در رستۀ کتابها و رسالههای سیروسلوکی قرار داد.
17 فروردین 1401
این کتاب ماندگار
نویسنده در همۀ دورههای تاریخ 250 هزارسالۀ بشریت فقط به مفصلهای مهم تاریخ، نقاط عطف، نکات کلیدی، کلیترین تغییرات، بزرگترین رخدادها و اصلیترین ویژگیها میپردازد. بدینترتیب، نگاهی کلی، کلان و یکپارچه را بهراحتی در اختیار خواننده قرار میدهد. ولی فایدۀ این کتاب صرفاً این نیست که با یک تحقیقِ مستندِ عالی، ما را از تاریخ بشریت آگاه میسازد. بلکه دانشی که این کتاب به ما ارزانی میکند برای همۀ مطالعات بعدی تاریخی اولاً یک پشتوانه است و ثانیاً پیشزمینهای لازم. در واقع این کتاب، کل نقشه و جغرافیای تاریخ را برای ما ترسیم میکند و ازین پس میتوانیم هر اثر و دادۀ تاریخی را در جای خودش قرار دهیم و مختصاتش را بهخوبی بشناسیم.