از چشمۀ خورشید

1- چندی پیش رئیس یک شرکت بزرگ و معروف اتومبیل‌سازی ژاپن در پی بالا گرفتن جنجال پنهان کردن نقص فنی خودروهای این شرکت، که به شماری تصادف‌های مرگ‌بار جاده‌ای نیز انجامیده بود، دستگیر شد. وزیر ساختمان ژاپن گفت که دولت از این پس از این شرکت ماشین و خودرو نخواهد خرید. رئیس این شرکت در چند سالۀ گذشته پی‌درپی انکار می‌کرد که تصادف‌ها نتیجۀ نقص در ساخت خودروها باشد، و می‌گفت که صاحبان این وسائل آن را خوب نگهداری و تعمیر نکرده‌اند.

2- یکی از مایه‌های فساد اقتصادی، یا از آثار آن، رویۀ جاافتاده‌ای در وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های اداری است که آماکوُداری، یعنی نزول از آسمان، خوانده می‌شود. برابر این سنت ناپسندیده، منصب‌داران و بلندپایگان وزارتخانه‌ها خود را زودتر بازنشسته می‌کنند تا به کارِ نان‌وآب‌دار شرکت‌های اقتصادی که فعالیت‌شان با این دستگاه‌ها سروکار دارد بپیوندند، و این‌جا با بهره‌گیری از تجربه و ارتباطات خود پیشرفت کارِ این شرکت‌ها را برای گرفتن مقاطعه‌های چرب و شیرین برای طرح‌هایی که پول آن از بیت‌المال می‌آید آسان کنند.

3- ژاپنی‌ها آسان‌تر از اقوام دیگر زبان به عذرخواهی می‌گشایند،چراکه فرهنگ آن‌ها بر تعامل و تعادل در روابط انسانی تأکید دارد. از این رو، عذرخواستن‌شان کاری از سر توجه و دلسوزی نسبت به دیگران است، نه تنبّه و پذیرفتن خطای خود. به گفتۀ کسانی دیگر از محققان، از آن‌جا که این عذرخواهی‌ها لزوماً به معنی جبران کار و رفتار نابجا نیست، تأکید آن‌ها در این بیان بیشتر بر الفاظ است تا بر محتوا. چنین است که عذرخواهی‌ها، که در محیط و روابط داخلی و ملی معتاد و مرسوم است، در روابط با دیگران بیشتر مایۀ سوءتفاهم می‌شود تا رفع و رجوع قضیه و حل مسئله. (زیرا گمان می‌کنند که این عذرخواهی‌ها واقعی و جدی است، اما این‌طور نیست.)

4- در میان موج بحران‌های مالی آغاز دهۀ 1990، عذرخواهی مؤسسه‌های مالی و بانک‌های دست‌اندرکار و منشأ این گرفتاری بیشتر قالبی و به این عبارت بود: «از این‌که خاطر مردم و وضع بازار را مشوب کرده‌ایم پوزش می‌خواهیم!» شماری از مدیران این دستگاه‌ها با حرکتی نمایشی از مقام خود استعفا کردند، اما در مقام «رایزن» و با حقوق بالا در همان دستگاه ماندند. کمتر کسی از ناظران صداقت آنان را باور داشت، یا آن را نشانۀ پایان سوء جریان گسترده در دنیای کسب و کار می‌دانست. بازتاب مقام‌های بالای حکومت هم که مسئول نظارت بر دستگاه‌های مالی‌اند عاری از صراحت و صداقت بود، چنان‌که وزیر مالیۀ وقت که با قبول قصور دستگاه خود استعفا کرد چندی بعد در مقام نخست‌وزیر به عرصۀ سیاست بازگشت.

5- برابر رسمی که در سیاست ژاپن، به‌ویژه در رویۀ حزب حاکم محافظه‌کار، معمول شده، فرزند و در مواردی کسی دیگر از خویشان نزدیک سیاست‌مداری که به سن کهولت رسیده یا درگذشته است، به اعتبار شهرت و نفوذ او و بی‌آن‌که در گذشتۀ خود مایه و کفایت چندانی داشته باشند، به‌آسانی جای او را می‌گیرند، و جایگاه‌های انتخابی به مقام‌های موروثی بدل می‌شود. برای نمونه، چند سال پیش که نخست‌وزیر وقت ژاپن به‌ناگاه در حین تصدی درگذشت، دختر او که داشت در یکی از دانشگاه‌های خارج درس می‌خواند، چُست و چالاک آمد و با حمایت حزب حاکم به جای پدر وارد مجلس قانون‌گذاری شد.

6- پدیدۀ تازه و روبه‌گسترش در ژاپن بنگاه‌های دوست‌یابی برای شرکت در جشن عروسی مشتریان است. عروس یا داماد می‌توانند به این‌ها سفارش بدهند که برای جشن عروسی‌شان «مدعوّ» دوست یا خویشاوندنما بفرستند. شمار شرکت‌های تجاری که چنین سفارش‌ها را انجام می‌دهند به بیش از 30 رسیده است. عروس یا داماد از این‌ها می‌خواهند که برای جشن عروسی‌شان کسانی را با سن و سال و ظاهر مناسب به نام دوست و مهمان آن‌ها بفرستند، تا در برابر خانواده و کسان شریک تازۀ زندگی‌شان کم نیاورند.